تحلیل «منابع و مصارف» و «ناپایداری منابع آب» در حوضه آبریز زاینده‌رود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 تهران- اوین- دانشگاه شهید بهشتی تهران- دانشکده علوم زمین

چکیده

حوضه آبریز زاینده‌رود در منطقه مرکزی ایران از مناطق دارای مسئله ناپایداری منابعآب است. در این پژوهش منابع و مصارف آب‌های سطحی و زیرزمینی حوضه زاینده‌رود در ارتباط با ناپایداری منابع آب در حوضه مورد مطالعه قرار می‌گیرد. روش انجام این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی و با اتکا بر تحلیل داده‌های منابع و مصارف آب می­باشد. برای بررسی منابع، تغییرات حجم ذخیره سد زاینده‌رود و برای مصارف، تخصیص آب به بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد منابع آب حوضه در دهه‌های اخیر روند کاهشی داشته ولی مصارف آب حوضه روند متفاوتی داشته است، به‌طوری‌که حجم مصرفی آب شرب کماکان روند افزایشی داشته ولی تخصیص آب به بخش کشاورزی مختل شده است. با بروز ناپایداری منابع آب کشاورزی، بخش اعظم مسیر رودخانه از جریان دائمی آب محروم گردیده و اختصاص آب به بخش کشاورزی در بخش میانی و پایین‌دست حوضه با مشکل مواجه شده است. با بروز ناپایداری منابع آب، کشاورزان برای جبران کاهش جریان آب رودخانه، به حفر چاه و بهره‌برداری بیشتر از آب زیرزمینی اقدام نموده‌اند که خود روند ناپایداری منابع آب حوضه را تشدید کرده است. با ادامه این روند پایداری محیطی و حیات انسانی در حوضه با خطر جدی روبرو می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of “Supply and consumption”, and instability of water resources in Zayandeh-Rud River Basin

نویسندگان [English]

  • Javad Etaat 1
  • saeid salehian 2
1 Associate Professor, Department of Economics and Political Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran
2 Tehran- Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Zayandeh-rud basin which is located in central Iran, is one of the areas with serious water instability problems. This research had studied water resources and the use of surface and underground waters on Zayandeh-rud Basin and its relation to instability of water resources in the basin. The method of this research is descriptive-analytic and is based on data analysis of water resources and water use. To evaluate water resources, water storage changes in Zayandeh-rud dam is studied, and the amount of drinking Water allocation, and also industry and agriculture sectors usage were studied. The research results show that Basin water resources have been decreasing in recent decades, while water consumption in the basin have had a different trend. Drinking water consumption has been increasing but water allocation to agricultural sector had substantially decreased. Instability of agricultural water resources has caused the river's course to dry out and also continuous flow of water is ceased and therefore many problems had arisen in relation to the allocation of water to agricultural sectors in the middle and lower area of the Basin. To compensate all of this instability and water shortage, farmers have drilled lots of wells and exploited too much underground water for agriculture, which has intensified the instability and shortage of water resources in the Basin. As this devastating cycle continues, environmental and human sustainability in the Basin will be in serious danger.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water supply and uses
  • instability of water resources
  • Surface water resources
  • Groundwater resources
  • Zayandeh
  • Rud basin
بصیری، م. 1388. تحلیل بیلان و بررسی علل خشک شدن زاینده رود. نشریه فنی- تخصصی دانش نما، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان، سال 18، دوره سوم، شماره پیاپی 175-174، صص 10-5.
تولایی نژاد، م. مکوندی، ا. محمدپور زنگنه، غ. و ب. لوافیان نژاد. 1388. نگرشی بر وضعیت منابع و مصارف آب در استان خوزستان، دومین کنفرانس سراسری آب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان، 1345-1338.
رحمانی فضلی، ع. و س. صالحیان. 1395. بررسی پایداری محیطی گسترش سکونتگاه‌های انسانی در حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود، جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال 5، شماره 18، مشهد، 125-105.
سالمی، ح. و ن. حیدری. 1385. (گزارش فنی) ارزیابی منابع و مصارف آب در حوزه آبریز زاینده‌رود،‌ انجمن علوم و مهندسی منابع آب، سال دوم. شماره 1.
سید قاسمی، س. 1385. پیش‌بینی تغییرات جریان رودخانه تحت تأثیر تغییر اقلیم (مطالعه موردی: حوضه زاینده‌رود)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی شریف.
شرکت آب منطقه‌ای اصفهان (1387). تعیین منابع و مصارف آب در حوضه زاینده‌رود (جلد دهم، سنتز مطالعات)، وزارت نیرو، تهران.
صالحیان، س. 1396. پیامدهای فضایی گسترش سکونتگاه­های انسانی و ناپایداری منابع آب کشاوزی در حوضه آبریز زاینده­رود، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، راهنما: عبدالرضا رحمانی فضلی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
صفوی، ح. 1393. انتقال آب به حوضه ی زاینده رود، یک انتخاب یا یک ضرورت، نشریه فنی- تخصصی دانش نما، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان، سال 23، دوره سوم، شماره پیاپی 232-230، صص 96-84.
صفوی، ح و م. راست قلم. 1395. راهکار برون رفت از بحران آب در حوضه آبریز زاینده رود: مدیریت توامان تامین و مصرف آب، تحقیقات منابع آب ایران، سال دوازدهم، شماره 4، صص 22-12.
ضیایی، ل. 139. بحران آب در حوضه زاینده رود، مولفه ها و راهکارها، نشریه فنی- تخصصی دانش نما، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان، سال 23، دوره سوم، شماره پیاپی 232-230، صص 22-8.
عباسی جندانی، ش. غفوری، ف. و ح. ملکی نژاد. 1395. بررسی تغییرات زمانی و مکانی سطح آب زیرزمینی نسبت به فاصله از رودخانه زاینده رود (بررسی موردی: دشت کوهپایه- سگزی اصفهان)، مجله پژوهش آب ایران، جلد 10، شماره 1، پیاپی 20: 37-27.
مومن زاده، س. ا. یزدیان، ح. و ن. حبیبی. 1385. مدیریت حوضه زاینده رود و چالشهای فرا روی آن،‌ دومین کنفرانس مدیریت منابع آب.
Ardakanian R (2005) Overview of water management in Iran, Water Conservation, Reuse, and Recycling: Proceedings of an Iranian-American Workshop, The National Academy Press, Washington DC, USA
Gleick. P. H. (1998) WATER IN CRISIS: PATHS TO SUSTAINABLE WATER USE. Ecological Applications. By the Ecological Society of America: 571-579