محاسبه نیاز آبی و ارائه الگوی کشت باغی کم آبخواه و سازگار با مناطق خشک، به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری خشکسالی کشاورزی(مطالعه موردی :حوزه آبخیز پیشکوه استان یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هرمزگان

2 عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان

3 عضوهیات علمی دانشگاه هرمزگان

4 استادیار، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، استان یزد

چکیده

آب به عنوان یک عامل اصلی محدودکننده تولید، نقش مهمی در تعیین نوع فعالیت­های کشاورزی ایران دارد. همچنین وقوع خشکسالی­ها در دهه­های گذشته، باعث تهدید این فعالیت­ها شده است. امروزه، یکی از موثرترین واکنش­ها و راهکارهای مدیریت ریسک خشکسالی­کشاورزی، شناخت مناطق آسیب­پذیر و تعیین الگوی بهینه کشت کم­آبخواه می­باشد. لذا هدف از این پژوهش، آنالیز مکانی آسیب پذیری خشکسالی کشاورزی و ارائه الگوی کشت کم آبخواه و سازگار با مناطق خشک در حوزه­آبخیز پیشکوه استان یزد می باشد. در این پژوهش ابتدا گونه های باغی غالب منطقه شناسایی و پس از محاسبه نیاز آبی آنها ، نقشه آسیب پذیری خشکسالی کشاورزی منطقه مطالعاتی تهیه شد. نتایج حاکی از آن است که مناطق جنوبی تا جنوب غربی شامل روستاهای سانیچ،  دره شیر، دره سیر و ... نسبت به سایر مناطق، دارای بیشترین میزان آسیب‌پذیری خشکسالی است. لذا پیشنهاد می­گردد کم آبخواه­ترین گونه های درختی باغی نظیر بادام با نیاز آبی753 ، انگور با نیاز آبی 798 میلی­متر در طول دوره رشد و ... در این مناطق کشت گردد. همچنین بررسی نتایج پژوهش نشان داد، مناطق مرکزی، شرقی و شمال غربی، شامل روستاهای اسلامیه، مزرعه نواب، نصرآباد و ...، دارای آسیب‌پذیری متوسط و به نسبت کمتری هستند. لذا پیشنهاد می­گردد علاوه بر کاشت درختان کم آبخواه، گونه های درختی متوسط آبخواه نظیر انار و زردآلو نیز کاشت شود. لذا تغییر و اصلاح الگوی کشت مانند کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآبخواه، کشت گونه های کم آبخواه و افزایش بهره­وری آب، یکی از ضروری­ترین اقدامات لازم برای مدیرت ریسک خشکسالی کشاورزی می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Water requirement computation and introduce a garden cropping pattern adapted to Water Scarcity and aridity condition, In order to reduce the vulnerability of agricultural drought (Case Study: Pishkouh Watershed, Yazd Province)

نویسندگان [English]

  • MOHAMMAD EKRAMI 1
  • rasool mahdavi 2
  • marzie rezaei 3
  • hassan vagharfard 3
  • jalal barkhordari 4
1
2 Associate Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Hormozgan
3 Assistant Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Hormozgan,
4
چکیده [English]

Water, as a major limiting factor in production, plays an important role in determining the type of agricultural activities in Iran. The occurrence of droughts in recent decades have also threatened these activities. Today, one of the most effective responses and strategies for agricultural drought risk management is to identify vulnerable areas and determine the optimal pattern of low-water cultivation. Therefore, the aim of this study is spatial analysis of agricultural drought vulnerability and introduce a pattern of low-water cultivation and compatible with arid areas in Pishkuh watershed in Yazd province. In this research, first the dominant garden species in the study area were identified and after calculating their water requirements, a map of the agricultural drought vulnerability in the study area was prepared. The results showed that the southern to southwestern of study area, including the villages of Sanich, Darreh Shir, Darreh Sir, etc., have the highest vulnerability to drought compared to other areas. Therefore, it is recommended to be cultivated garden species with the least water requirement such as almond and Grapes with water needs of 753 and 798 mm during the growing period, respectively. Also Results showed that the central, eastern, and northwestern of study area, including Islamieh, Navab, Nasrabad villages and etc., have a moderate and relatively low vulnerability. In addition, it is recommended to plant the species with moderate-water needs such as pomegranate and apricot. Therefore, changing and modifying the cultivation pattern, such as reducing the planting areas with high water requirements, developing species with low water needs, and increasing water efficiency, is one of the most necessary activities for managing agricultural drought risk.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural Drought
  • cropping pattern
  • Vulnerability
  • Risk Management
  • GIS

مراجع

ارشد،ص.،مرید، س.، مباشری،م،ر.، آقا علیخانی،م.1387. توسعه مدل ارزیابی آسیب خشکسالی کشاورزی برای گندم دیم در استان کرمانشاه با استفاده از روش های آماری و هوشمند. مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی.3(9):22-1.
اکرامی،م.، فاتحی­مرج، ا.، برخورداری, ج. (1394). ارزیابی آسیب پذیری خشکسالی کشاورزی در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک به کمک GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)؛ مطالعه موردی شهرستان تفت یزد', نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران, 5(4), 117-107.
براتی, خ.، عابدی کوپایی, ج.، درویشی, ا.، آذری, آ.، یوسفی, ع.1397. برآورد نیاز خالص آبیاری گیاهان الگوی کشت دشت کرمانشاه و مقایسه آن با داده‌های سند ملی آب', پژوهش آب در کشاورزی, 32.4(4):543-553.
جعفری, ح.، نوروزی,ع،ا. (1398). 'تعیین تبخیر- تعرق و ضریب گیاهی انار در مراحل مختلف رشد با استفاده ازتکنیک دورسنجی و بیلان رطوبتی (مطالعه موردی ساوه)، نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران, 37(10):65-51.
دهقانی تفتی، م،ع.، ابوالقاسمی، م.، خاکی، م،ر.، عربیون، ا. 1384. طرح تحقیقاتی جمع آوری و ثبت دانش بومی بخش کشاورزی در روستاهای شهرستان تفت. سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یزد.کد مصوب83043.
سیابی،ن.، ثنایی نژاد، س،ح. 1392. بررسی روش های ترکیبی زمین آمار در افزایش دقت طبقه بندی اقلیمی و نیز پهنه بندی عناصر اقلیمی شمال شرق ایران', پژوهش های اقلیم شناسی, (15)81-32.
شاه کرمی،ن.،مرید،س. و رحیمی جمنانی،م.ع.1385. بهینه سازی الگوی کشت بر اساس مقادیر پیش بینی شده جریان رودخانه . مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی. 7(29): 18-1
شرفی، ل. و زرافشانی،ک. (1389). سنجش آسیب پذیری اقتصادی-اجتماعی کشاورزان در برابر خشکسالی- مطالعه موردی : گندم کاران شهرستان های کرمانشاه،صحنه و روانسر. مجله پزوهش های روستایی/ شماره 4/ زمستان 89/ ص129-154.
عزیزی، ق. 1379 . برآورد بارش مؤثر در رابطه با کشت گندم دیم ( دشت خرم آباد) پژوهش های جغرافیائی، 39 :.115 -133
علیزاده، ا. 1368. رابطه آب، خاک و گیاه، پال جی، کرامر، انتشارات جاوید مشهد.
فاتحی مرج،ا. و حسینی حسین آبادی، ف.(1390). تدوین برنامه مدیریت ریسک خشکسالی کشاورزی -پایلوت الموت قزوین. طرح تحقیقاتی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.
فرشی، ع،ا. شریعتی،م،ر. جاراللهی،ر. قائمی،م،ر. شهابی فر،م.تولائی،م،م. 1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور. موسسه تحقیقات خاک و آب. جلددوم.نشر آموزش کشاورزی.
قدسی­پور، س.ح. 1385. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
کاظمی، ح. طهماسبی سروستانی، ز. کامکار، ب. شتایی، ش. صادقی،ص. (1395). تدوین الگوی کشت بهینه برای استان گلستان با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS). پژوهش های آبخیزداری, 29(1), 88-106.
مجرد، ف.، قمرنیا، ه. و نصیری، ش. 1384 . برآورد بارش مؤثر و نیاز آبی برای کشت برنج در جلگه مازندران. پژوهش های جغرافیایی، 54 : 76 - 59 .
محمدیان،ف . شاهنوشی فروشانی،ن. قربانی، م. عاقل، ح. 1388. انتخاب الگوی کشت بالقوه محصولات زراعی بر اساس روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) (مطالعه موردی: دشت تربت جام). دانش کشاورزی و تولید پایدار (دانش کشاورزی). دوره  19/1 , شماره  1.ص 169-187 .
مهاجرانی،ح.، مساعدی،ا.، خلقی،م.، مفتاح هلقی،م. ۱۳۸۹، برآورد نیاز آبی گیاه گندم توسط مدل CROPWAT در شهرستان کردکوی - استان گلستان، همایش ملی مدیریت کمبود آب و تنش خشکی در زراعت، ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان،
میراحسنی،م،س.، ماهینی،س.، مدرس،ع،ر.، سفیانیان،ر.، جعفری،ع.، محمدی جهانگیر،ر.1379. پایش مکانی-زمانی خشکسالی هواشناسی بر اساس پهنه‌بندی خوشه‌های ایستگاهی در حوزه آبخیز زاینده‌رود', مهندسی و مدیریت آبخیز, 10(4):760-739.
هاتف، ح. سروری، ع. دانشور کاخکی، م. 1395. تعیین الگوی بهینه کشت محصولات عمده زراعی استان خراسان رضوی
 
Adnan Sh. and Hayat Khan A. 2008. Effective rainfall for irrigated agriculture plains of Pakistan. Pakistan Journal of Meteorology, 6: 61-72.
Andrea, M. Ákos, N. and Zita, B. 2012. Estimation and mapping of drought vulnerability on the basis of climate, land use and soil parameters using GIS technique. Final conference of DMCSEE project Ljubljana, 15th May, 2012.
Boultif, M. and Benmessaoud, H., 2017. AGIS-BASED METHODOLOGYFOR DROUGHTVULNERABILITY MODELLING: APPLICATIONATTHE REGION OFELHODNA, CENTRAL ALGERIA. Lebanese Science Journal, 18(1), p.53.
Dabanlia, I. 2018. Drought Risk Assessment by Using Drought Hazard and Vulnerability Indexes. Journal of Nat. Hazards Earth Syst. Sci.
Jiang, S., Yang, R., Cui, N., Zhao, L. and Liang, C., 2018. Analysis of drought vulnerability characteristics and risk assessment based on information distribution and diffusion in Southwest China. Atmosphere, 9(7), p.239.
Joolaei, R. (2004) Management of crop pattern in 3central counties of Fars province in a multi region
Karamouz, M., Zeynolabedin, A. and Olyaei, M.A. 2015. Mapping Regional Drought Vulnerability: A Case Study. International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing & Spatial Information Sciences, 40.
Li, S., Tarboton, D., and McKee, M. 2003. ArcET a GIS Package for Statewide Irrigation Water Use Estimation. Utah Water Research Laboratory, Utah State University and Utah Department of Natural Resources, Division of Water Resources.
Maja Slejko, Gregor Gregorič,Klemen Bergant and Samo Stanič.2010.Assessing and Mapping Drought Vulnerability in Agricultural Systems – A case Study for Slovenia. 10thEMS/8thECACZürich, 13. September 2010.
Martin, D., and S. K., Saha (2009) Land evaluation by integrating remote sensing and GIS for cropping system analysis in a watershed. Current Sci. -569:(4)96575.
Nikbakht, J., Mohammadi, K., and Ehteshami, M. 2007. Estimation of crop evapotranspiration in different probability levels: Case study in Maragheh, East AzarBaijan. Journal of Agricultural Sciences (Islamic Azad University) 13(1): 95-106. (In Persian with English Summary)
 
Osamu, T., Yoshida, K., Hiroaki, S., Katsuhiro, H., and Hajime Tangi, H. 2005. Estimation of irrigation water using cropwat model at KM35 project site, in Savannakhet, LAO, PDR. Proceedings of the International Symposium on Role of Water Sciences in Transbounday River Basin Management. 10-12 March. Ratchathani,Thailand.
Rahman, R., and S.K., Saha (2008) Remote sensing, spatial multi criteria evaluation (SMCE) and analytical hierarchy process (AHP) in optimal cropping pattern planning for a flood prone area. J. Spatial Sci. 161:(2)53-177.
Saaty, T.L., 1980. “The Analytic Hierarchy Process.” McGraw-Hill, New York.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار