بررسی و مقایسه خصوصیات خاکشناسی و ریخت ‌اقلیمی آبکندها، مطالعه‌‌ موردی: حوزه های آبخیز زهره و مارون

نویسندگان

1 مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد.

2 دانشگاه تربیت مدرس، آبخیزداری

3 مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس

چکیده

خاک، یکی از مهم­ترین منابع طبیعی هر کشور است. اما فرسایش خاک به­عنوان خطری برای رفاه و سلامتی انسان به‌شمار می‌رود که آثار درون و برون منطقه­­ای گسترده­ای دارد. در این بین، فرسایش آبکندی از اشکال پیشرفته و حاد فرسایش آبی است که دلالت بر تلفات خاک سطحی دارد. از این رو، هدف از پژوهش حاضر مقایسه­ ریخت­اقلیمی و خاک شناسی آبکند های به‌وجود آمده در دو حوزه­ آبخیز (زهره و مارون) واقع شده در دو نوع از مهم­ترین سازندهای حساس به فرسایش (میشان و گچساران) بوده است. بر این اساس، با انجام مطالعات ستادی (تفسیر نقشه، عکس­های هوایی و تصویر ماهواره­ای)، میدانی (نقشه­برداری، پیکه­گذاری و نمونه­برداری از خاک در فاصله­های مختلف از سرآبکند) و آزمایشگاهی (آزمایش­های فیزیکی و شیمیایی لازم)، مجموعه اطلاعات و داده­ها در نرم‌افزار EXCELL به­عنوان پایگاه اطلاعاتی جمع­آوری گردید. نتایج تجزیه و تحلیل داده­ها در دو منطقه نشان داد که تغییرات EC،ESP  و SAR در سازند گچساران نسبت به سازند میشان بیش­تر بوده است که نشان­دهنده­ بالا بودن میزان املاح در خاک می‌باشد که باعث فرسایش‌پذیری بیش­تر خاک در سازند گچساران شده است. این موضوع، باعث تفاوت در مورفولوژی آبکندهای منطقه­­ گچساران نسبت به منطقه­ی دهدشت شده است؛ به­طوری‌که شکل پلان عمومی آبکند در منطقه­­­ی دهدشت هم به ­صورت پنجه‌ای و هم خطی و در منطقه­­ی گچساران (دژ سلیمان و دریلا) غالباً‌ به­صورت پنجه‌ای بوده و خطی دیده نشده است، هم­چنین پلان عمومی رأس آبکند در منطقه­­­ی گچساران و دهدشت به‌ترتیب غار مانند و دارای پوشش گیاهی می­باشد. نتایج پایداری خاکدانه‌ها نیز نشان داد که لایه بالایی خاک در هر دو منطقه غالباً در کلاس هفت (متورم) می­باشد و لایه­های زیرین در کلاس یک (پراکندگی کامل) واقع شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study and Comparision of Pedological and Morphoclimatical Charastristics of Gullies

نویسندگان [English]

  • Ardeshir . Shafeie 1
  • Majid Khazayi 2
  • Ali Molaii 3
  • Mjid Soofi
1 the faculty of agriculture and natural resource research center Yasuj province.
2 Graduate Student Department of Watershed Management Engineering, College of Natural Resources and Marine Sciences, Tarbiat Modares University
3 the faculty of agriculture and natural resource research center Shiraz province.
چکیده [English]

Soil is one of the most important of natural resources in each country. But soil erosion is threat for human health and welfare which causes inside and outside regional probelems. Gully erosion is one of the erosion advanced and severe type which causes topsoil loss. Therefore, the aim of present study were morphoclimatical and pedological comparison of gullys formed in the two watersheds of Zohreh and Maroon which are located in sensitive Gachsaran and Mishan formations to erosion. This study was done by field operations such as; mapping, marking and sampling of gullys soil at different distance of headcat. Data was analyzed by EXCEL software. The resoults shows that variations of EC, ESP and SAR are more in Gachsaran formation with respect to Dehdasht climate. This difference were caused by the different amount of salt in soil. Therfore, soil erosion in Gachsaran is more than Dehdasht. So that general profile form of gullies in Dehdasht region were linear and palmate forms while in Gachsaran region (Deg-seliman and Drila) are usually unlinear and palmate forms. Headcat profile of gachsaran and Dehdasht regions were were caves and plantcover respectively. The result of soil stability pieces shows that; upper soil horizon of two regions were in class VII (sewelling) and lower soil horizon were in class I (complete despersion).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gully Erosion
  • Pedological and Morphological charastristics
  • Soil
  • Zohreh and Maroon watershed

مراجع

 

  1. احمدی، ح. 1386. ژئومورفولو‍ژی کاربردی (فرسایش آبی). انتشارات دانشگاه تهران. 667 ص.
  2. زارع مهرجردی، م، م. صوفی، س. چوپانی و ج. برخورداری. 1384. بررسی رابطه ویژگی­های مرفولوژیکی آبکند با خصوصیات خاک در منطقه کندوان هرمزگان. مجموعه مقالات سومین همایش فرسایش و رسوب. تهران. 562-565.
  3. سلیمان پور، س.م.، م. صوفی و ح. احمدی. 1389. بررسی تأثیر ویژگی­های خاک سطحی بر گسترش طولی آبکندها در اقلیم­های مختلف استان فارس. مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی فرسایش و رسوب. 7ص.
  4. صوفی، م. و ا.ح. چرخابی. 1383. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی فرایند ایجاد خندق و نرخ رشد ان در لامرد و مرودشت. نشریه پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تهران. 95ص.
  5. صوفی، م. 1383. بررسی ویژگی‌های ریخت­اقلیمی خندق­های استان فارس. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 133ص.
  6. عرب‌قشقایی، ز.، د. نیک کامی و ص. شادفر. 1389. بررسی عوامل مؤثر بر وقوع فرسایش خندقی حوضه طرود. مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی فرسایش و رسوب. 8 و 9 اردیبهشت. 7ص.
  7. فتاحی، م.م.، ح.ر. قرلی و م. صوفی. 1384. بررسی خصوصیات خاک در ایجاد و گسترش آبکند (مطالعه موردی در استان قم)، مجموعه مقالات نهمین کنگره علوم خاک ایران- تهران.
  8. قدوسی، ج. و م. داودی. 1384. تأثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در رخداد فرسایش آبکندی و مرفولوژی آبکندها. مجموعه مقالات دومین همایش فرسایش و رسوب. تهران. 6 تا 9 شهریور، 7ص.
  9. قدوسی، ج. 1382.  مدل‌سازی مورفولوژی فرسایش خندقی و پهنه‌بندی خطر آن  )مطالعه موردی در حوزه آبخیز زنجان رود). رساله دکتری آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.  366ص.
  10. قرلی، ح.ر.، م.م. فتاحی، م. صوفی و ع‌.ا. دیمیادی. 1386. طبقه‌بندی مرفوکلیماتیک آبکند‌های استان قم. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 80ص.
  11. کریمی، م. 1377. بررسی عوامل مؤثر بر فرسایش خندقی و معرفی مناسب‌ترین راه‌های مهار آن در منطقه زهان قائن. پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 140ص.
  12. مختاری، ا. 1382. بررسی ویژگیهای مورفوکلیماتیک خندق‌های استان اصفهان. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 85ص.
13. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد. 1378. طرح جامع مطالعات حوزه­های آبخیز استان کهگیلویه و بویراحمد.

14. یثربی، ب.، ف. نورمحمدی، م. صوفی و س.ح. صادقی. 1389.  مجموعه مقالات ششمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری و چهارمین همایش ملی فرسایش و رسوب. 8ص.  

15. Avni, Y. 2005. Gully incision as a key factor in desertification in an arid environment, the Negev highlands, Israel. Catena, 63:185-220.

16. Bou Kheir, R., J. Chorowicz, C. Abdallah and D. Dhont. 2008. Soil and bedrock distribution estimated from gully form and frequency: A GIS–based decision–tree model for Lebanon. Geomorphology, 93:482-492.

17. Chaplot, V., G. Giboire, P. Marchand and C. Valentin. 2005. Dynamic modeling for gully initiation and development under climate and land – use changes in northern Laos. Catena,
63:318–328.

18. Descheemaeker, K., J. Nyssen, J. Rossi, J. Poesen, H. Mitiku Haile, J. Moeyersons and J. Deckers. 2005. Sediment deposition and pedogenesis in exclosures in the Tigray Highlands, Ethiopia. Geoderma (in press).

19. Fen-Li. Z. and C.h. Hunng. 2002. Gully erosion. Published in Encyclopedia of soil Science, pages: 630-634, DOI: 10.1081/E – ESS –120001595.

20. Gómez Gutiérrez, Á. and S. Schnabel. 2008. Gully erosion and land use during the last 60 years in a small rangeland catchment in southwest Spain, Geophysical Research Abstracts, Vol. 10, EGU2008-A-06962.

21. Kirkby, M.J. and L.J. Bracken. 2009, Gully process and gully dynamics, Earth Surface processes and Landforms. 341:1841-1851.

22. Morgan, R.P.C. 2005. Soil erosion and conservation, third edition, Blackwell Publishing, 316p.

23. Nachtergaele. J., J. Poesen, O.D. Wijdenes and L. Vandekerckhove. 2002. Medium-term evolution of a gully developed in a loess-derived soil. Geomorphology, 46:223–239.

24. Nyssen, J., Poesen, J. Moeyersons, J. Luyten, E. Veyret-Picot, M. Deckers, J. Mitiku Haile and G. Govers. 2002. Impact of road building on gully erosion risk: a case study from the northern Ethiopian Highlands. Earth Surface Processes and Landforms, 27:1267–1283.

25. Poesen, J., K. Vandaele and B. Wesemael. 1996. Contribution of gully erosion to sediment production in cultivated lands and rangelands. IAHS Publication, 236:251–266.

26. Poesen, J., J. Nachtergaele, G. Verstracten and C. Volentin. 2003. Gully erosion and environmental change: Importance and research needs, Catena. 50:91-133.

27. Poesen, J., K.Vandaele and B. Wesemael. 1998. Gully Erosion: Importance and Model Implications. Modelling soil Erosion by Water, 155:285-311.

28. Sidorchuk, A. 2006. Stages in gully evolution and self-organized criticality. Earth Surface Processes and Landforms, 11:1329-1344.

29. Sidorchuk, A. 2001. GULTEM–The model to predict gully thermo erosion and erosion.Theorical frame work. 966-972.

30. Sidorchuk, A., Schmidt, J. and G. Cooper. 2008. Variability of shallow overland flow velocity and soil aggregate transport observed with digital videography. Hydrological Processes, 22:4035-4048.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار