تحلیل شاخص‌های کمبود آب و شبکه حکمرانی آب در برنامه پنج‌ساله ششم توسعه ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 آبخیزداری، گروه آبخیزداری دانشگاه تربیت مدرس، نور،

2 گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعیدانشگاه محقق اردبیلی

3 آبخیزداری، گروه منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

در راستای تشدید بحران آب در ایران، علاوه بر عوامل اقلیمی و محیطی، مدیریت‌های نامناسب در زمینه مدیریت منابع آب در سه دهه اخیر، استفاده بی‌رویه از آب‌های سطحی و زیرزمینی، منابع آب کشور را با مخاطرات جدی روبه‌رو کرده است. به‌همین منظور در پژوهش حاضر، در ابتدا وضعیت بحران آب در استان‌های کشور با استفاده از دو شاخص پایداری آبی  WSIو  Falkenmarkمورد ارزیابی قرار گرفت. سپس مواد قانونی مرتبط با حکمرانی آب که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران آمده است مشخص شدند و در ادامه مورد تحلیل قرار گرفتند. در همین راستا، شاخص پایداری آب (WSI) و شاخص Falkenmark به‌ترتیب بر اساس متوسط سالانه تولید و مصارف آب و مقدار سرانه منابع آب تجدیذپذیر به‌تفکیک استان‌ها، محاسبه شد. نتایج پژوهش نشان داد که طبق شاخص پایداری آب (WSI)، از نظر میزان مصرف منابع آب، اکثر استان‌های کشور، در طبقه برداشت متوسط تا زیاد قرار می‌گیرند. بر اساس طبقه‌بندی مقادیر شاخص  Falmenmarkاکثر استان‌های کشور از نظر بحران آب در وضعیت بحرانی تا کمبود مطلق قرار دارند. علاوه براین، نتایج نشان داد که حکمرانی آب در کشور هم‌چنان به‌صورت سلسله‌مراتبی است و با رویکرد بالا به پایین و با تمرکز بر قدرت مدیریت دولتی اداره می‌شود. البته در برنامه ششم توسعه، وجود نهادهای غیردولتی و توجه به سازمان‌هایی با مشارکت مردمی در طرح‌های مدیریتی از نکات مثبت و امیدوارکننده حکمرانی آب به‌حساب می‌آید. جمع‌بندی نتایج تحقیق بر توجه هرچه بیش‌تر به نهاد‌های غیردولتی در بحث مدیریت منابع آب تاکید دارد و باید وظایف و مواد قانونی بیش‌تری در ارتباط با این نهادها در نظر گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of water stress indices and the network of water governance in the Sixth 5-year development plan of Iran

نویسندگان [English]

  • Saeid nabavi 1
  • Raoof Mostafazadeh 2
  • r a 3
1
2 Department of Natural Resources, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili
3
چکیده [English]

Intensification of water crisis in Iran, due to climate and environmental factors, inappropriate management of water resources management over the past three decades, the excesive use of surface water and underground water has seriously threatened the country's water resources availability. In the present study, the status of the water crisis in Iran provinces was first examined using Water Steress Index (WSI) and Falkenmarkwater stress indicators. In the next step, by assessing the sixth development plan of the Islamic Republic of Iran and the legal provisions that directly and indirectly relate to water governance, the Water governance condition was analyzed using the network analysis method.The results of this study indicate that, according to the WSI index, in most of the country's provinces, in terms of water resources consumption, they are in medium to high levels. Also, according to the Falkenmarkindex, most of the country's provinces located in critical condition from the point of view of water crisis to absolute deficits.On the other hand, the results indicate that the water governance system in the country continues to be hierarchical, with a top-down approach focused on the power of government. Definitely, in the sixth program of development of the existence of Non-governmental organizations (NGOs) and paying attention to organizations with public participation is a positive and promising point in the issue of water governance. But more attention should be paid to NGOs in the water resources management, and define more legal duties and obligations for these institutions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Water crisis
  • Network analysis
  • Water sustainability index
  • Falkenmark Index
  • Water Stress

مراجع

افراخته ح، طهماسبی ا، عزیزپور ف، عسکری بزایه ف، 1396. تحلیل الگوی ساختاری روابط نهادها در حکمرانی منابع آب زراعی روستایی، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 12(2): 247-229.
آسیابی هیر.، ر مصطفی‌زاده، ر.، رئوف، م.، سمعلی، ا. 1398. ارزیابی پایداری منابع آب سطحی در حوزه‌های آبخیز استان اردبیل، مهندسی و مدیریت آبخیز 11(4): 998-984.
آسیابی‌هیر، ر.، مصطفی‌زاده، ر.، رئوف، م.، و اسمعلی‌عوری، ا. 1396. ارزیابی چند‌معیارۀ تغییرات مکانی شاخص فقر آب در تعدادی از حوضه‌‏های آبخیز استان اردبیل. اکوهیدرولوژی، 4(4): 1009-997.
ببران ص، هنربخش ن، 1387. بحران وضعیت آب در ایران و جهان، مطالعات توسعه پایدار و محیط زیست، 16(48): 212-193.
دولت‌یار م، گری ت، 1389. سیاست آب در خاورمیانه. ترجمه رسول افضلی و رضا التیامی‌نیا. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ و نشر بین‌الملل.
سالاری ف، قربانی م، ملکیان آ. 1394. پایش اجتماعی شبکه ذی‌نفعان در حکمرانی محلی منابع آب (منطقه مورد مطالعه: حوضه آبخیز رزی، شهرستان کرمانشاه)، منابع طبیعی ایران، 68(2): 287-305.
شاه‌دشتی ع، عباس‌نژاد ا، 1389. ارزیابی اثرات زیست‌محیطی تخلیه آب زیرزمینی دشت جیرفت و پیش‌بینی شرایط آینده، تحقیقات منابع آب ایران، 7(1): 81-77.
شاهدی م، طالبی ف، 1392. ارائه چند شاخص کاربردی به منظور بررسی تعادل منابع آب و پایداری توسعه (مطالعه موردی: حوضه آبریز قره‌قوم)، آب و توسعه پایدار، 1(1): 73-39.
شیردلی ع، 1393. ارزیابی پایداری منابع آب ایران و حوزه قره‌قوم توسط شاخص‌های بین‌المللی تا افق 1404. مدیریت آب در مناطق خشک.، 1(1): 60-53.
قربانی م، جعفریان و، یزدانی م، عبدالشاه‌نژاد م، 1395. تحلیل شبکه سیاست‌گذاری و انسجام سازمانی دست‌اندرکاران بخش منابع طبیعی در استان سمنان، منابع طبیعی ایران، 69(1): 166-155.
قربانی، م.، ده‌بزرگی، م. 1393. تحلیل ذی‌نفعان، قدرت اجتماعی، و تحلیل شبکه در مدیریت مشارکتی منابع طبیعی. مرتع و آبخیزداری، 67(1): 157-141.
محمدی‌کنگرانی ح. 1391. معرفی تحلیل شبکه‌ای و کاربردهای آن در مدیریت و سیاست‌گذاری منابع‌طبیعی (مطالعه قانون برنامه چهارم توسعه)، حفاظت و بهره‌برداری از منابع طبیعی 1(1): 92-79.
محمدی‌کنگرانی ح، حسین‌زاده م، 1395. بررسی ساختار و توزیع قدرت در میان نهادهای مسئول در برنامه پنجم توسعه با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه‌های اجتماعی، سیاست‌گذاری عمومی، 2(4): 107-89.
مصطفی‌زاده، ر.، نبوی، س.، سلیمان‌پور، م.، آسیابی هیر.، ر. 1398. ارزیابی تغییر زمانی و مکانی آب سطحی مازاد در برخی از آبخیزهای استان اردبیل. پژوهش‌های آبخیزداری 32(2): 59-43.
میرزائی م، 1394. عوامـل مدیریتی بحــران آب در ایــران، طبیعت ایران، 1(1): 13-11.
میرنظامی س، باقری ع، 1396. ارزیابی سیستم حکمرانی آب در فرایند حفاظت از منابع آب زیرزمینی ایران، تحقیقات منابع آب ایران، 13(2): 55-32.
Bodin Ö, Crona B, Ernstson H. 2006. Social networks in natural resource management: what is there to learn from a structural perspective?. Ecology and Society, 11(2).
Boelens, R.A., 2008. The rules of the game and the game of the rules: Normalization and resistance in Andean water control.
Brandes U. 2005. Network analysis: methodological foundations (Vol. 3418). Springer Science & Business Media.
Firdaus, A. 2007. Development of water stress index as a tool for the assessment of water stress areas in the metropolitan Jakarta. Pejompongan Raya No. 57, Jakarta –Indonesia. 1-13.
Green O, Garmestani A, Van Rijswick H, Keessen A. 2013. EU water governance: striking the right balance between regulatory flexibility and enforcement?. Ecology and Society, 18(2):10.
Hirschi C. 2010. Strengthening regional cohesion: collaborative networks and sustainable development in Swiss rural areas. Ecology and Society, 15(4):16.
Kenis P, Schneider V. 1991. Policy networks and policy analysis: scrutinizing a new analytical toolbox. In Policy networks: Empirical Evidence and Theoretical Considerations:25-59.
Klenk N. L, Hickey G.M, MacLellan J.I, Gonzales R, Cardille J. 2009. Social network analysis: A useful tool for visualizing and evaluating forestry research. International forestry review. 11(1): 134–140.
Liu M, Wei J, Wang G, Wang F. 2016. Water resources stress assessment and risk early warning–a case of Hebei Province China. Ecological Indicators. 73: 358-368.
Rijsberman FR. 2006. Water scarcity: fact or fiction?. Agricultural Water Management. 80(1-3):5-22.
Ruess P. 2015. Mapping of water stress indicators. CE 394K Term Paper. 1-17.
Smakhtin V. 2004. Taking into account environmental water requirements in global-scale water resources assessments, 2: IWMI.  
Stein C, Ernstson H, Barron J. 2011. A social network approach to analyzing water governance: The case of the Mkindo catchment, Tanzania. Physics and Chemistry of the Earth, 36(14):1085-1092.
Thakur JK, Neupane M, Mohanan AA. 2017. Water poverty in upper Bagmati River Basin in Nepal. Water Science. 31(1): 93-108.
Wilson, N.J., 2019. “Seeing Water Like a State?”: Indigenous water governance through Yukon First Nation Self-Government Agreements. Geoforum, 104, pp.101-113.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار