ارزیابی تناسب اراضی جهت کشت آبی و دیم کلزا با استفاده از روش ترکیبی فازی-سلسله مراتبی در شهرستان جیرفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی ارشد اگرواکولوژی، دانشگاه جیرفت

2 عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت

چکیده

شناسایی پتانسیل اراضی براساس منابع محیطی موجود در هر منطقه نظیر اقلیم، خاک و توپوگرافی اولین گام در توسعه نظام کشاورزی پایدار است. برای این منظور، در این پژوهش تناسب اراضی شهرستان جیرفت، جهت کشت دیم و آبی کلزا با استفاده از روش فازی-سلسله مراتبی در سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد مطالعه قرار گرفت. از این­رو در ابتدا وزن و اهمیت لایه­های اطلاعاتی شامل اقلیم (دما، بارش، درجه روز رشد)، توپوگرافی (شیب، ارتفاع)، خاک (شوری، قلیایت و نوع خاک) به همراه دسترسی به منابع آبی، براساس روش تحلیل سلسله مراتبی، به طور جداگانه جهت کشت آبی و کشت دیم کلزا به دست آمد. سپس لایه­های اطلاعاتی مطابق با نیازمندی­های محیطی محصول کلزا، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی طبقه­بندی و فازی شدند. در نهایت هم­پوشانی لایه­ها با ضرب وزن به دست آمده از روش سلسله مراتبی در لایه­های فازی شده، صورت گرفت. در نهایت نقشه تناسب اراضی کشت آبی و کشت دیم کلزا به صورت جداگانه تهیه و طبقه­بندی گردید. نتایج ارزیابی تناسب اراضی جهت کشت آبی کلزا نشان داد که 7/14، 75/24، 61/21، 02/26 و 91/12 درصد از کل سطح اراضی موجود در محدوده مورد مطالعه، به ترتیب در طبقات بسیار مناسب، مناسب، تناسب متوسط، تناسب کم و نامناسب، قرار گرفته­اند. هم­چنین نتایج ارزیابی تناسب اراضی جهت کشت دیم کلزا نشان داد که 65/12، 46/18، 4/24، 82/22 و 76/21 درصد از کل سطح اراضی موجود در محدوده مورد مطالعه، به ترتیب در طبقات بسیار مناسب، مناسب، تناسب متوسط، تناسب کم و نامناسب، واقع شده­اند. در این طبقه­بندی، عوامل دسترسی به منابع آب جهت کشت آبی و بارش جهت کشت دیم، عوامل اصلی محدود کننده رشد کلزا بودند. این نتایج می­تواند برای سیاست­گذاران و کشاورزان، جهت طراحی الگوی کشت مناسب مفید واقع شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Assessment of Land Suitability for Irrigated and Rainfed Rapeseed Cultivation Using Fuzzy-AHP Method in Jiroft City

نویسندگان [English]

  • zohre ثبفثناشقه نثدظثقنه 1
  • mahdiyeh amirinejad 2
  • Elham Rafiei Sardooi 2
  • amanollah soleymani 2
  • mohammad Naderianfar 2
1 Assisstant professor, Faculty of Agriculture, University of Jiroft
2 university of jiroft
چکیده [English]

Identifying land potentials based on environmental resources in each region such as climate, soil and topography is the first step in developing a sustainable agricultural system. To this end, in this study, the land suitability of Jiroft city for rainfed and irrigated Rapeseed cultivation was studied using Fuzzy-AHP model in GIS. Therefore, the weight and importance of information layers such as climate (temperature, precipitation and Growth Degree Days), topography (slope & altitude), soil (EC, pH and soil type) along with access to water resources were separately obtained for irrigated and rainfed Rapeseed cultivation based on analytical hierarchy process (AHP) method. Then the information layers were classified and fuzzified according to the environmental requirements of the Rapeseed crop in the GIS environment. Finally, the overlap of the layers was done by multiplying the weight obtained using the AHP method by the fuzzy layers. Finally, the land suitability map was separately prepared and classified for irrigated and rainfed Rapeseed cultivation. The results of land suitability assessment for irrigated Rapeseed cultivation showed that 14.7, 24.75, 21.61, 26.02 and 12.91% of the total area of the study area have located in very suitable, suitable, moderate suitability, low suitability and unsuitable classes, respectively. Also, the results of land suitability assessment for rainfed Rapeseed cultivation showed that 12.65, 18.46, 24.4, 22.82 and 21.76% of the total area of the study area have located in very suitable, suitable, moderate suitability, low suitability and unsuitable classes, respectively. In this classification, the factors of access to water resources for irrigated cultivation and rainfall for rainfed cultivation were the main factors limiting canola growth. These results can be useful for policy makers and farmers to design a suitable cultivation pattern.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Site selection
  • Weighting
  • Cultivation-prone areas
  • Geographic Information System
اشرفی، ع.، ج. میکانیکی و م. دهقانی.1392. ارزیابی توان‌های اکولوژیکی و پهنه‌بندی کشت عناب در استان خراسان جنوبی، مجله آمایش جغرافیایی فضا. 3 (7): 86-67.
امیدوار، ک.، ا. مزیدی و س. دوست مرادی.1393. امکان‌سنجی اقلیمی کشت کلزا در استان کرمانشاه، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 12(35): 116-97.
ایمان مهر، ع.، ب. قبادیان، س. مینایی و ج. فردمال. 1385. تعیین برخی خواص فیزیکی دانه کلزا (واریته لیکورد)، مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی، جلد 7، ص 128-119.
حلبیان، ا. م.، ن. اسماعیلی. 1396. ارزیابی تناسب اراضی بر اساس عناصر اقلیمی برای کشت کلزا به کمک مدل فازی و AHP در استان کردستان. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 19(4): 150-133.
حیدرپور، ن.، ه. بهرامی، ی. منصوری و س. حجتی. 1397. امکانسنجی تعیین نواحی کاشت محصولات گندم (Triticum aestivum L) و کلزا(Brassica napus L)  در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: حوضه مارون استان خوزستان). نشریه بوم شناسی کشاورزی. 10(2): 489-473.
خورشید دوست، ع.، س. ا. حسینی و ک. محمد پور. 1390. تعیین مکان‌های مناسب برای کشت کلزا در استان کردستان با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS). دانش آب‌وخاک. 21 (3): 48-37.
سعیدی تبار، ح.، 1385. اثر آبیاری روی مراحل حساس رشد کلزا. مجله زیتون. 174: 44-1.
شریعتی، ش. و پ. قاضی شهنی­زاده. 1379. کلزا. تهران: اداره کل آمار و اطلاعات در امور کشاورزی.
عبیری، ص.، 1386. تهیه جداول نیازهای اقلیمی و خاکی برای ارزیابی تناسب اراضی کشت کلزا در شرایط ایران براساس روش فائو. پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
عزیزی، م.، ا. سلطانی، س. خاوری خراسانی.1385. کلزا (فیزیولوژی، زراعت، به نژادی و تکنولوژی زیستی). انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ایران. ص 232-1.
علوی‌زاده، س. ا.، ع. م. اسماعیل‌پور و م. حسین زاده کرمانی. ۱۳۹۲. امکان‌سنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت کاشمر با استفاده از .GIS فصلنامه زراعت و فناوری زعفران. 1(1): 95-71.
فرج زاده، م.، ر. میرزا بیاتی. 1386. امکان سنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت نیشابور با استفاده از GIS. مجله مدرس علوم انسانی-برنامه ریزی و آمایش فضا. 1(50): 91-67.
کاظمی پشت مساری، ح.، ز. طهماسبی سروستانی، ب. کامکار، ش. شتایی و س. صادقی. 1391. پهنه بندی زراعی- بوم شناختی اراضی کشاورزی استان گلستان جهت کشت کلزا با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP). مجله تولید گیاهان زراعی. 5 (1): 139-123.
کاظمی، ح.، 1393. پهنه بندی بوم­شناختی اراضی کشاورزی شهرستان گرگان جهت کشت آفتابگردان. نشریه پژوهش­های تولید گیاهی. 21(1): 47-25.
کلاته عربی، م.، ف. شیخ، م. سوقی و ج. هیوه چی. 1390. اثر تاریخ کاشت بر روی عملکرد و اجزای عملکرد دانه دو رقم گندم نان (Triticum aestivum L.) در گرگان. مجله به زراعی نهال و بذر. 3 (27): 296-285.
کوچکی، ا و غ. ح. سرمدنیا، 1392. فیزیولوژی گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد. چاپ هفدهم. ص 400-1.
کافی، م.، ع. گنجعلی.، ا. نظامی و ف. شریعتمدار. 1379. آب و هوا و عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 311 ص.
مرادی، ا.، ح. م. مبصر، ا. مهربان، ح. م. گنجعلی. 1399. پهنه بندی توان اکولوژیک کشاورزی در شمال ومرکز استان سیستان وبلوچستان جهت کشت کلزا با سامانه .GIS نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار. 30(1): 295-279.
موسی پور گرجی، ا.، ح. حسن آبادی. 1391. آنالیز رشد و روند تغییرات برخی صفات سیب زمینی رقم آگریا در تاریخ های مختلف کاشت. مجله به زراعی نهال و بذر. 28 (2):  208-187.
میکانیکی، ج.، ع. اشرفی و ح. صادقی. 1392. امکان‌سنجی کشت کلزا در شهرستان ایذه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای. 3(8): 114-101.
یزدانی، ف.، غ . ع. اکبری، م. مین باشی معینی و ا. اله آبادی. 1392. استعدادیابی اراضی زراعی استان های تهران و البرز برای کشت کلزا با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مجله کشاورزی بوم شناختی، 3(1).: 41-27.
FAO, 2012. Crop Yield Response to Water. FAO Irrigation and Drainage Paper No. 66, FAO, Rome, Italy (519p). http://www.fao.org/docrep/016/i2800e/i2800e.pdf.
Food and Agriculture Organization (FAO). 1984. Guidelines for land evaluation for rainfed agriculture. Soils Bulletin, No. 52. Rome: FAO.
Food and Agriculture Organization (FAO). 2014. The FAOSTAT Database Available at Web site. http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx (last accessed 2015.12.13).
Ghaffari, A., E. De Pauw and S. A. Mirghasemi. 2007. Agroecological zones of Karkheh river basin. In Proceedings 2nd National Conference on Ecological Agriculture, Tehran, Iran. pp. 2445-2459.
Ghasemi Pirbalouti, A., Gh. A. Normohammadi, Gh. Kamali, A. Ayeneh Band, J. Porhemmat, Kh. Abdollahi and A. R. Golparvar. 2008. Integrating Some of the Ecological Factors in Order Sustainable Canola Production Using GIS in Southwest Iran. American-Eurasian J .Agric. & Environ. Sci. 41: 68-71.
IIASA, FAO, 2012. Global Agroecological Zones. Version 3, IIASA, Laxenburg, Austria and FAO, Rome, Italy. (196p).
Kalogirou, S. 2002. Expert system and GIS: an application of land suitability evaluation. Journal of Computers, Environment and Urban Systems, 26(2 and 3): 89-112.
Khoshhal Dastgerdi, J. and A. Baratiyan. 2010. Estimate heat needs phenological stages of winter rapeseed in the cold climate of Iran (Shahrekord region). Physiography Research, 70: 35-44.
McCoy, J. and K. Johnston. 2001. Using ArcGIS Spatial Analyst. ESRI, Readlands, CA.
Ostovari, Y., A. Honarbakhsh, H. Sangoony, F. Zolfaghari, K. Maleki and B. Ingram. 2019. GIS and multi-criteria decision-making analysis assessment of land suitability for rapeseed farming in calcareous soils of semi-arid regions. Ecological Indicators, 103: 479-487.
Saaty, T. L. 2004. Decision making—the analytic hierarchy and network processes (AHP/ANP). Journal of systems science and systems engineering, 13(1): 1-35.
Seyedmohammadi, J., F. Sarmadian, A. A. Jafarzadeh, M. A. Ghorbani & F. Shahbazi. 2018. Application of SAW, TOPSIS and fuzzy TOPSIS models in cultivation priority planning for maize, rapeseed and soybean crops. Geoderma, 310:178-190.
Sys, C., E. Van Ranst and J. Debaveye. 1991. Land Evaluation. Part І: Principles in Land Evaluation and Crop Production Calculations; Part ІІ: Methods in Land Evaluation; Part ІІІ: Crop Requirements. Agricultural Publications No. 7. General Administration for Development Cooperation, Brussels. 280 pp.