تحلیل مهندسی سیستم آبرسانی نویافته در بافت تاریخی شهر بروجرد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 استاد گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

3 گروه باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

4 پژوهشگر آزاد.

5 استادیار گروه باستان‌شناسی دوران تاریخی، دانشگاه بوعلی سینا همدان، ایران

6 عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب ، دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان

چکیده

در اثر اقدامات عمرانی گودبرداری در شهرستان بروجرد واقع در استان لرستان، سیستم آبرسانی مربوط به حدود دو سده قبل شناسایی گردید. این سیستم شامل چهار گلدان سفالی بوده که از طریق سه لوله سفالی درونی به هم متصل شده­اند، به گونه­ای که هر بخش لوله سفالی شامل 6 یا 7 قطعه تنبوشه سفالی­ است. تاکنون هیچ­گونه پژوهش علمی در مورد نحوه کار سازه یاد شده انجام نشده است. در راستای مسئله مطرح شده سوالات مهمی قابل طرح‌اند: 1ـ هدف اصلی از ایجاد سازه، آبرسانی به کدام بخش از بافت تاریخی شهر بروجرد است؟ 2ـ گلدان­های بین لوله­های سفالی چه نقشی در سیستم آبرسانی دارند؟ این پژوهش در نظر دارد تا با استفاده از روش­های میدانی از قبیل مستندنگاری، رجوع به بافت تاریخی و تهیه تصویر و مطالعات کتابخانه­ای به این پرسش­ها پاسخ علمی ارائه نمایند. با توجه به اندازه‌گیری‌های انجام گرفته در طول تنبوشه­ها و فاصله گلدان­ها، مشخص شد که این سیستم آبرسانی با استانداردهای ذکر شده در منابع معتبر تاریخی در زمینه علوم آب متفاوت است و با توجه به شرایط منطقه­ای و به منظور دوام و استحکام سازه، تغییراتی در سازه مربوطه اعمال شده است. گلدان­های تعبیه شده در بین لوله­های سفالی کاربردهای متفاوتی داشته­اند؛ چنانکه از آنها به­عنوان مقسم و هواگیری سیستم انتقال آب استفاده شده است. همچنین شواهد باستان­شناختی نشان می­دهد سیستم آبرسانی مکشوفه به منظور تأمین آب ارگ حکومتی و اهداف عام­المنفعه مانند آبیاری و آبرسانی احداث شده و بر اساس مقایسه تطبیقی قدمت آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار بر می­گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Engineering Analysis a Newly Discovered Water Supply System in the Historical Context (Boroujerd City)

نویسندگان [English]

  • Seyed Yaghoub Karimi 1
  • safar marofi 2
  • Yadola Heydari 3
  • Ahmad Darvishi 4
  • Esmail Hemati Azandariyani 5
  • Hojjat allah Yonesi 6
1 Science and water engineering department, Faculty of agriculture, Bu Ali sina Hamedan
2 Department of water engineering, Faculty of agriculture, Bu-Ali sina, Hamedan, Iran
3 Department of Archeology, Islamic Art University, Tabriz, Iran
4 Freelance researcher
5 Faculty of Art and Architecture, Bu Ali Sina University
6 water Eng. agriculture faculty of lorestan university
چکیده [English]

Due to construction activities in the Borujerd city of Lorestan province, a water supply system was discovered that there was no trace of it before. This water supply system consists of for potted vases that are interconnected through tree clay pipes (Each clay section consists of six or seven pieces of water pipe). However, so far no archaeological, scientific or hydrologic researches has been done about them. This study focuses on this issue. The most important questions about this newly found water supply system are  (I) What is the main purpose for creating this water supply system in the historical context of Borujerd? (II) What role do the pots between clay pipes play in this water system? According to the presented questions, the authors in this research try to provide scientific answers using Field research, library studies and accurate calculations for these questions. The calculations made through the length of the clay pipe and the intervals of the pots indicates that this water supply system is different from the standards mentioned in the authentic historical sources in the field of water science. And suggests that after considering the regional conditions and in order to strengthen the structure and its stability, structural changes have been made to it. The results indicate that the vases embedded in the clay pipe have different applications and it is probable that it has been utilized for dividing the water current and the ventilation of the water supply system. Archaeological evidence suggests that this water supply system has been constructed to supply water to the government castles and for the public consumption purposes such as irrigation and municipal water supply which are related to the late Qajarian period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Borujerd city
  • Qajar Period
  • water supply system
  • Governmental Castel
  • Clay pipe
ابن حوقل، محمد. 1366، سفرنامه ابن حوقل: ایران در صوره­الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
احمدی، رضا. 1384. «تاریخچه، ســاختار، جایگاه، نقش و اهمیت قنات در ایران»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین­المللی قنات در کرمان، جلد 1، کرمان: مرکز کرمان­شناسی.
اسمعیلی جلودار، محمد اسماعیل، صفی نژاد، جواد. 1388. «پیشنهادی در چگونگی طرّاحی (مهندسی) شبکة تأمین آب در کاروانسرای کویری نوگنبد بر پایة نتایج به دست آمده از بررسی باستان شناختی منطقة نوگنبد ـ ارکان در نائین»، نشریه مطالعات باستان­شناسی، شماره 1، 1-20.
اعتماد­السلطنه، محمدحسن­خان. 1378. روزنامه ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
 بی­نام. 1392. معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، ضوابط  طراحی سامانه های انتقال و توزیع آب شهری و روستایی، بازنگری اول، نشریه شماره 3-117، وزارت نیرو: دفتر مهندسی و معیارهای فنی آب و آبفا.
دروویل، گاسپارد. 1387. سفرنامه دروویل، مترجم جواد محیی، تهران: انتشارات گوتنبرگ.
 رضا، عنایتالله و کوروس، غلامرضا. 1350. آب و فن آبیاری در ایران باستان، تهران: وزارت آب و برق.
سمسار یزدی، علی اصغر. 1393. «مروری تاریخی بر قنوات و سازه­های تاریخی آبی ایران از اولین هزاره قبل از میلاد»، فرهنگ مردم (ویژه نامه آب و قنات)، سال چهاردهم، (51 و 52)، 59-75
صفی­نژاد، جواد. 1359. نظام­های آبیاری سنّتی در ایران، جلد اول، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
علیزاده، امین. 1392. اصول هیدرولوژی کاربردی، مشهد: انتشارات دانشگاه امام رضا.
 فخار تهرانی، فرهاد. 1379. «معماری و مصالح سنّتی در قنات ایــران»، مجموعه مقــالات همایش بیــن­المللی قنات، صفحات 186-204.
 فرشته نژاد، مرتضی. 1389. فرهنگ معمــاری و مرمت معماری، تهران: نشر ارکان دانش.
 فلاندن، اوژن. 1359. سفرنامه اوژن فلاندن به ایران در سال­های 1840ـ1841م.، ترجمه حسین نور صادقی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اشراقی.
 کرجی، ابوبکر محمد ابن الحسن. 1373. استخراج آب­های پنهانی، جلد 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، کمیسیون ملی یونسکو.
کوروس، غلامرضا. 1355. فن آبیاری در ایران باستان، تهران: وزارت آب و برق.
 گیرشمن، رومن. 1373. چغازنبیل، ج 2، ترجمعه اصغر کریمی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور
مهریار، محمد، فتح­الله، شامبل، فخارتهرانی، فرهاد و قدیری، بهرام. 1378. اسناد تصویری شهرهای ایرانی دوره قاجار، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور.
نجمایی، محمد. 1372. ضربه قوچ، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.