بررسی رسوبدهی رودخانه‌های منتهی به خلیج‌فارس و دریای عمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، دانشجوی دکتری آبخیزداری دانشگاه کشاورزی و منابع‌طبیعی ساری

2 دانشگاه پیام‌نور، دانشکده علوم کشاورزی،

3 دانشگاه پیام نور- دانشکده علوم کشاورزی- گروه علمی منابع طبیعی و محیط زیست

4 دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم کشاورزی، گروه علمی منابع‌طبیعی و محیط زیست

5 پژوهشکده، حفاظت خاک و آبخیزداری کشور،

چکیده

نواحی مختلف یک منطقه با توجه به خصوصیات مورفولوژیکی، زمین­شناسی، اقلیم و نوع کاربری، عکس­العمل­های متفاوتی در برابر نیروهای فرساینده (آب و باد) از خود نشان می­دهند. با افزایش غلظت مواد معلق در اثر فرسایش خاک، اکوسیستم رودخانه و موجودات داخل آن به­خطر می‌افتد. در نهایت پائین­دستِ رودخانه با بجای گذاشتن رسوبات ریزدانه با تغییر مورفولوژی ساحل، منشاء شن­های روان خواهد شد. اولین قدم در مبارزه با فرسایش و رسوب شناخت مقدار آن در مناطق موردنظر است. هدف از این تحقیق، شناخت وضعیت رودخانه­های استان هرمزگان از نظر روند رسوبدهی است. بدین منظور ابتداء داده­های ایستگاه­های هیدرومتری رودخانه­های منتهی به خلیج­فارس و دریای عمان در محدوده استان هرمزگان، بررسی و با استفاده از منحنی­سنجه رسوب مقدار آن در محل ایستگاه محاسبه شد. از روش آنالیز منطقه­ای برای محاسبه رسوب رودخانه­ها در محل ورود به دریا استفاده شد. عوامل مختلف زمین­شناسی، کاربری، بارش و توپوگرافی در آنالیز منطقه­ای به­کار گرفته شدند. در نهایت نقشه رسوبدهی حوضه­ها به­دست آمد. مقایسه آنالیز آماری (رسوب برآورد شده) با مقادیر رسوب مشاهده­ای نشان داد که چهار عامل طول کلی آبراهه، مساحت سازند، بارندگی سالانه و دید کارشناسی در سطح 9% و ضریب تعیین 79/0 از همبستگی بالایی برخوردار بودند. این نتیجه بیانگر این است که منطقه هرمزگان با توجه به رخنمون­های حساس به فرسایش و بارش­های با شدت بالا، توان فرسایش و رسوبدهی بالایی دارند. شرق استان به­خصوص رودخانه­های گابریک و سدیج، از رسوب­زایی بالایی برخوردار می­باشند. غرب استان نیز در درجه دوم اهمیّت واقع شده و برخی نواحی مرکزی استان، رسوب­دهی متوسطی داشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Sediment Yield on Rivers End to Persian Gulf and Oman Sea in Hormozgan Province

نویسندگان [English]

  • Davoud Ghorbanporlendi 1
  • Ghorban Shahriari 2
  • Behrooz Mohseni 3
  • Hadi Razzaghian 4
  • , Bagher Ghermezcheshmeh 5
1 . PH.D Student of Watershed Management Engineering Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University MSc of Forest, Range and Watershed Management Organization
2 Assistant Professor, Faculty of Agricultural Sciences, Department of Natural Resources and environmental Engineering, Payam Noor University, 19395-4697, Tehran, I.R. of Iran
3
4 Assistant Professor, Faculty of Agricultural Sciences, Department of Natural Resources and environmental Engineering, Payam Noor University, 19395-4697, Tehran, I.R. of Iran
5 Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute
چکیده [English]

Different regions of an area indicate distinct reactions against erosive forces (i.e. wind and water) depending on that region’s conditions like its morphological characteristics, geology, climate and kind of land use. As suspended materials increases in the river due to soil erosion, its ecosystem together with living creatures fall in danger. Finally, bed loads sedimentation down river changes the downstream morphology which creates sand. The first step in controlling the soil erosion and bed loads sediment is to calculate their amount in the required areas. Hence force, the aim of current research is to identify the status of Hormozgan Province Rivers in terms of the sediment process. Therefore, data of the hydrometrical stations from Persian Gulf and Oman ocean basin rivers, located in the province, was collected; then, their sediment amount in the local station calculated according to rating curve. In order to calculate the river sediment amount in the embouchure of sea, regional analysis approach applied. Various parameters such as to geological, methodological, topographic and land use were also taken into account in the regional analysis. Finally, SSY map of basins prepared. Comparison of statistical analysis (estimated sediment) with observed sediments values showed that four different factors, namely the overall length of waterway, area formation, annual rainfall and expert opinion, were highly related at the level of 9% and correlation coefficient of 0.79 realiability. The result implies that due to sensitive outcrops to the erosion and shooting rainfalls, Hormozgan region is highly capable of erosion and high sedimentation. The east part of the province, especially Gabrik and Sadij rivers, suffers from high sediment potentials. in terms of SSY, the east part of the province takes the second place and central region of province has moderate SSY.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hormozgan province
  • Regional analysis
  • Suspended material
  • Sediment rating curve
  • Sediment yield
بیت­اله­پور چهارمحالی، ا.، م. کاشفی‌پور و ز. حاجی‌علی‌گل. 1389. مدل­سازی انتقال رسوب با کمک روش شبکه عصبی مصنوعی. پنجمین کنگره ملی مهندسی عمران.
ثقفیان، ب.، ب. قرمزچشمه و م. سمیعی. 1386. آنالیز منطقه‌ای رسوب در حوضه‌های منطقه جنوب­غرب کشور، وزارت نیرو، شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران.
حکیم­خانی، ش.، م. عرب­خدری، م. مهدوی، و ع. خوجینی. 1379. تحلیل منطقه­ای رسوب معلق در حوزه دریاچه ارومیه. دومین همایش ملی فرسایش و رسوب، 11 ص.
صمدی­بروجنی، ح.، م. زمانیان و ف. حسین­پور. 1392. برآورد رسوبدهی سالانه رودخانه دز با استفاده از روش "نسبت­ها". فصلنامه علمی- پژوهشی مهندسی آبیاری و آب، سال سوم، شماره یازدهم، ص 44-35.
عرب­خدری،  م. ۱۳90. بهبود برآورد منحنی­سنجه رسوب حدوسط دسته‌ها با کاربرد برنامه آمارگیری نمونه‌ای سازوار خوشه‌ای. مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تهران. 13-14 اردیبهشت­ماه.
فیض‌نیا، س.، ع. محمدعسگری و م. معظمی. 1386. بررسی کارایی روش شبکه عصبی مصنوعی در تخمین رسوب معلق روزانه (بررسی موردی حوزه آبخیز زرد رامهرمز، استان خوزستان). مجله منابع­طبیعی، دوره60، شماره 4، ص ۱۱۹۹- 1210.
قربانی، م. ع.، ا. فاخری­فرد، س. نعمتی و س. طلوعی. 1390. تعیین نواحی همگن توریع مکانی بار معلق در حوضه آبریز رودخانه آجی­چای. مجله دانش آب و خاک، جلد 21، شماره 2، ص 214-201.
محسنی­ساروی، م.، ح. روحانی، ع. ر. تلوری و غ. ر. زهتابیان. 1382. تحلیل فراوانی منطقه­ای سیلاب به روش هیبرید در شرق و شمال­شرق ایران. مجله منابع­طبیعی ایران، جلد ۵۶، شماره ٣، ص 165-175.
معظمی، م. و س. فیض‌نیا. 1386. آنالیز ناحیه­ای رسوب معلق (مطالعه موردی رودخانه جراحی). چهارمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، مدیریت حوزه­های آبخیز، 13 ص.
نجفیان، ل.، ع. کاویان، ج. قربانی و ر. تمرتاش. 1389. اثر فرم رویشی و مقدار پوشش­گیاهی بر تولید رواناب و رسوب اراضی مرتعی منطقة سوادکوه مازندران. مجلة علمی پژوهشی مرتع، سال چهارم، شمارة دوم، ص 334-347.
وروانی، ج.، س. فیض‌نیا، م. مهدوی و م. عرب­خدری. 1381. آنالیز ناحیه‌ای رسوب معلق با استفاده از معادله رگرسیونی در حوزه آبخیز گرگانرود. مجله منابع­طبیعی ایران، جلد ٥٥، شماره ١، ص ٣٥- 47.
Jansen, W. J. 1996. Estimating saving-investment correlations: evidence for OECD countries based on an error correction model. Journal of International Money and Finance, 5, p. 749-781.
Kerem, C. H. 2002. Suspended Sediment Estimation for Rivers using Artificial Neural Networks and Sediment Rating Curves, Turkish Journal of Engineering. Enviroment. Science, No. 26, P: 27 - 36.
Partal, T. and C. H. Kerem. 2008. Estimation and forecasting of daily suspended sediment data using wavelet–neural networks Journal of Hydrology, Volume 358, Issues 3-4, P: 317-331.